Chcielibyśmy przybliżyć wszystkim na czym polega spór zbiorowy i jaki jest jego przbieg.
podstawa prawna: ustawa z 23 maja 1991 r. o rozwiązywaniu sporów zbiorowych (Dz.U. 1991 nr 55 poz. 236, zm. Dz.U. 1997 nr 82 poz. 518, Dz.U. 1997 nr 88 poz. 554, Dz.U. 1999 nr 72 poz. 802, Dz.U. 2000 nr 107 poz.1127, Dz.U.2002 nr 74 poz. 676).
I etap – wystąpienie przez organizację związkową z żądaniami.
• przedmiotem sporu zbiorowego mogą być: warunki pracy i płacy, świadczenia socjalne oraz prawa i wolności związkowe (art. 1 ww. ustawy),
• nie jest dopuszczalne prowadzenie sporu zbiorowego w celu poparcia indywidualnych żądań pracowniczych, jeżeli ich rozstrzygnięcie jest możliwe w postępowaniu przed organem rozstrzygającym spory o roszczenia pracowników, np. odwołania od niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę rozstrzyga sąd pracy (art. 4 ust. 1),
• w zakładzie pracy, w którym działa więcej niż jedna organizacja związkowa, każda z nich może reprezentować w sporze zbiorowym interesy stanowiące przedmiot tego sporu, jeżeli działające w zakładzie pracy organizacje związkowe tak postanowią, w sporze zbiorowym występuje wspólna reprezentacja związkowa (art. 3 ust. 1 i 2),
• spór zbiorowy istnieje od dnia wystąpienia przez organizację związkową do pracodawcy z żądaniami, jeżeli pracodawca nie uwzględnił wszystkich żądań w terminie określonym w wystąpieniu, nie krótszym niż 3 dni (art. 7 ust. 1).
II etap – rokowania.
• jeżeli pracodawca nie spełni wysuniętych żądań, niezwłocznie po ich zgłoszeniu jest zobowiązany podjąć rokowania (art. 8),
• pracodawca jest zobowiązany zawiadomić o powstaniu sporu właściwego okręgowego inspektora pracy (art. 8),
• czas trwania rokowań jest nie określony,
• w toku rokowań organizacja związkowa i pracodawca mogą uzgodnić zawieszenie prowadzenia sporu zbiorowego na czas określony wskazany przez podanie pewnego okresu (np. 3 miesiące) lub jakiegoś zdarzenia przyszłego, np. do momentu zawarcia przez zakład pracy układu z wierzycielami,
• rokowania kończą się podpisaniem przez strony porozumienia, a w razie nieosiągnięcia porozumienia - sporządzeniem protokołu rozbieżności ze wskazaniem stanowisk stron (art. 9),
• po zakończeniu etapu rokowań mogą być stosowane inne niż strajk formy akcji protestacyjnej, nie zagrażające życiu lub zdrowiu ludzkiemu, bez przerywania pracy, z zastrzeżeniem przestrzegania obowiązującego porządku prawnego, np. „pikieta” poza terenem zakładu pracy przeprowadzona przez pracowników nie zobowiązanych w tym czasie do świadczenia pracy (art. 25 ust. 1).
III etap – mediacja.
• jeżeli po podpisaniu protokołu rozbieżności organizacja związkowa podtrzymuje zgłoszone żądania, spór jest dalej prowadzony z udziałem mediatora (art. 10),
• mediatora ustalają wspólnie strony sporu zbiorowego, jeżeli strony sporu zbiorowego nie porozumieją się w sprawie wyboru mediatora, dalsze postępowanie jest prowadzone z udziałem mediatora wskazanego, na wniosek jednej ze stron, z listy mediatorów prowadzonej przez Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Socjalnej (art. 11 ust. 1 i 2),
• koszty postępowania mediacyjnego, w tym wynagrodzenia mediatora ponoszą strony sporu zbiorowego w równych częściach, chyba że uzgodnią inny ich podział (art. 111),
• jeżeli w związku z żądaniem objętym sporem jest konieczne ustalenie sytuacji ekonomiczno-finansowej zakładu pracy, mediator może zaproponować przeprowadzenie w tej sprawie ekspertyzy, jeśli strony nie postanowią inaczej, koszty ekspertyzy obciążają zakład pracy (art. 13 ust. 2),
• jeżeli przebieg postępowania mediacyjnego uzasadnia ocenę, że nie doprowadzi ono do rozwiązania sporu, organizacja związkowa może zorganizować jednorazowo i na czas nie dłuższy niż 2 godziny strajk ostrzegawczy (art. 12),
• postępowanie mediacyjne kończy się podpisaniem przez strony porozumienia, a w razie nieosiągnięcia porozumienia - sporządzeniem protokołu rozbieżności ze wskazaniem stanowisk stron, czynności tych dokonuje się przy udziale mediatora (art. 14),
• nieosiągnięcie porozumienia rozwiązującego spór zbiorowy w postępowaniu mediacyjnym uprawnia do podjęcia akcji strajkowej (art.15).
IV etap – strajk.
• strajk polega na zbiorowym powstrzymywaniu się pracowników od wykonywania pracy (art. 17 ust. 1), nie jest więc strajkiem w rozumieniu ww. ustawy tzw. „strajk włoski”,
• czas trwania akcji strajkowej jest nie określony,
• strajk jest środkiem ostatecznym i nie może być ogłoszony bez uprzedniego wyczerpania możliwości rozwiązania sporu w drodze rokowań i mediacji, strajk może być zorganizowany bez zachowania tych etapów, jeżeli bezprawne działanie pracodawcy uniemożliwiło przeprowadzenie rokowań lub mediacji, a także w wypadku, gdy pracodawca rozwiązał stosunek pracy z prowadzącym spór działaczem związkowym (art. 17 ust. 2),
• udział w strajku jest dobrowolny (art. 18),
• niedopuszczalne jest zaprzestanie pracy w wyniku akcji strajkowych na stanowiskach pracy, urządzeniach i instalacjach, na których zaniechanie pracy zagraża życiu i zdrowiu ludzkiemu lub bezpieczeństwu państwa (art. 19 ust. 1),
• strajk zakładowy ogłasza organizacja związkowa po uzyskaniu zgody większości głosujących pracowników, jeżeli w głosowaniu wzięło udział co najmniej 50% pracowników zakładu pracy, ogłoszenie strajku powinno nastąpić co najmniej na 5 dni przed jego rozpoczęciem (art. 20 ust. 1 i 3),
• udział pracownika w strajku zorganizowanym zgodnie z przepisami ustawy nie stanowi naruszenia obowiązków pracowniczych, w okresie strajku zorganizowanego zgodnie z przepisami ustawy pracownik zachowuje prawo do świadczeń z ubezpieczenia społecznego oraz uprawnień ze stosunku pracy, z wyjątkiem prawa do wynagrodzenia (art. 23 ust. 1 i 2),
• związki zawodowe decydują o tworzeniu i wykorzystaniu funduszów strajkowych (art. 24).
Odpowiedzialność za naruszenie przepisów ustawy.
• kto w związku z zajmowanym stanowiskiem lub pełnioną funkcją przeszkadza we wszczęciu lub w prowadzeniu w sposób zgodny z prawem sporu zbiorowego albo nie dopełnia obowiązków określonych w tej ustawie podlega karze grzywny (art. 26 ust. 1),
• tej samej karze podlega ten, kto kieruje strajkiem lub inną akcją protestacyjną zorganizowaną wbrew przepisom ustawy (art. 26 ust. 2),
• za szkody wyrządzone strajkiem lub inną akcją protestacyjną zorganizowaną wbrew przepisom ustawy organizator ponosi odpowiedzialność na zasadach określonych w Kodeksie cywilnym (art. 26 ust. 3).
Opracowanie: Dariusz Wegnerski - BKN ZRW NSZZ „Solidarność”